Ile dni plemniki żyją w pochwie i drogach rodnych kobiety? Czy dni płodne i niepłodne mają znaczenie?

Redakcja merytoryczna: lek. Alina Cempa | TFP Fertility Macierzyństwo

Artykuł w skrócie:

• Dni płodne i niepłodne mają istotny wpływ na to, ile żyją plemniki w pochwie i drogach rodnych kobiety.

• W dni płodne plemniki mogą przeżyć w pochwie i drogach rodnych kobiety nawet 4–5 dni (choć najczęściej ich przeciętny okres aktywności określa się na 72 godziny).

• W dni niepłodne plemniki niszczone przez kwaśne środowisko – zwykle w ciągu 1–2 godzin od ejakulacji.

• Okres nie powinien być traktowany jako naturalna forma antykoncepcji.

• Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej wpływa bezpośrednio na cały cykl menstruacyjny.

*

Współczesna wiedza o ludzkiej płodności nie jest ani nudna, ani zarezerwowana dla podręczników akademickich. To praktyczna dziedzina, która dotyka codziennych decyzji: antykoncepcji, planowania ciąży, a czasem także nieporozumień i mitów powtarzanych z pokolenia na pokolenie. Jednym z pytań, które bardzo często przewija się w gabinetach ginekologicznych jest: ile żyją plemniki w pochwie i drogach rodnych kobiety?

I choć pozornie odpowiedź można zamknąć w jednym zdaniu, w rzeczywistości zależy ona od wielu zmiennych: fazy cyklu, stanu śluzu szyjkowego, poziomów hormonów i stosowanej antykoncepcji. A jakby tego było mało – organizm kobiety potrafi zamienić się w laboratorium selekcji naturalnej, gdzie przetrwają tylko najlepiej przystosowani.

Środowisko pochwy – nieprzyjazny teren

Pochwa kobiety jest wyjątkowo dobrze zaprojektowana przez naturę… i to niekoniecznie z myślą o plemnikach. Jej wnętrze ma odczyn kwaśny, a dokładniej: pH w zakresie od 3,5 do 4,5. To oznacza, że środowisko pochwy w działaniu przypomina naturalny środek dezynfekujący – i tak właśnie działa. Taka kwaśna reakcja to sprytny mechanizm obronny, który chroni organizm kobiety przed groźnymi bakteriami, grzybami i innymi patogenami. Właściwe pH utrzymują m.in. pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus), które produkują kwas mlekowy i nadtlenek wodoru, hamujące rozwój niepożądanych drobnoustrojów.

Ale jest też druga strona medalu: to samo kwaśne środowisko, które tak skutecznie broni pochwy przed infekcjami, okazuje się wyjątkowo nieprzyjazne dla plemników. Bez wsparcia śluzu szyjkowego (o którym więcej za chwilę), większość z nich ginie w ciągu kilkunastu minut. Ich błony komórkowe ulegają uszkodzeniu, ruchliwość spada, a zdolność do zapłodnienia – zanika. Już w ciągu kilkunastu minut od ejakulacji rozpoczyna się selekcja: miliony plemników giną niemal natychmiast w kwaśnym środowisku, a inne zostają unieruchomione lub rozpoznane jako „obce” przez leukocyty pochwy i szyjki macicy.

Więc ile czasu plemniki żyją w pochwie? Jeśli mówimy o warunkach niekorzystnych – bez sprzyjającego śluzu szyjkowego – przeciętnie tylko kilka godzin, często znacznie krócej. Ale w odpowiednich warunkach... mogą zaskoczyć swoją żywotnością.

Dni płodne. Śluz szyjkowy jako sprzymierzeniec

W okolicach owulacji, czyli zwykle w połowie cyklu, pod wpływem wzrostu poziomu estrogenów, dochodzi do istotnych zmian w śluzie produkowanym przez gruczoły szyjki macicy. Pojawia się śluz „płodny” – przezroczysty, rozciągliwy, przypominający białko jaja kurzego. Jego pH wynosi około 7,5, co neutralizuje kwasowość pochwy i umożliwia przetrwanie plemników. Co więcej, śluz ten nie tylko chroni plemniki, ale też odżywia je i przechowuje. W dni płodne plemniki mogą przeżyć w pochwie i drogach rodnych kobiety nawet 4–5 dni (choć większość badań podaje, że 72 godziny to przeciętny okres ich aktywności). Taka zdolność do przetrwania ma istotne znaczenie: kobieta może zajść w ciążę nawet wtedy, gdy stosunek odbył się kilka dni przed owulacją – wystarczy, że plemniki „doczekają” jajeczka.

Ile żyją plemniki w pochwie w dni niepłodne?

Po owulacji, gdy dominuje progesteron, śluz zmienia swoją strukturę – staje się gęsty, lepki i nieprzepuszczalny. Powstaje tzw. śluz typu G, który zamyka kanał szyjki macicy i uniemożliwia migrację plemników. W takich warunkach ich przetrwanie jest mocno ograniczone. Bez dostępu do ochronnego śluzu, są niszczone przez kwaśne środowisko – zwykle w ciągu 1–2 godzin od ejakulacji. To właśnie dlatego naturalne metody planowania rodziny, oparte na obserwacji śluzu i temperatury ciała, wykorzystują te różnice do określania dni płodnych i niepłodnych.

Ile żyją plemniki w pochwie podczas okresu? Czy to faktycznie „bezpieczny czas”?

Jednym z powszechniejszych mitów jest przekonanie, że podczas miesiączki kobieta nie może zajść w ciążę. Tymczasem wszystko zależy od długości cyklu i momentu owulacji. U kobiet z krótkimi cyklami (np. 21–24 dni) owulacja może wystąpić już 8.–10. dnia cyklu, a więc tuż po zakończeniu miesiączki. Ile żyją plemniki w pochwie podczas okresu? Teoretycznie – tak samo jak w dni płodne, czyli nawet kilka dni, jeśli w pochwie i szyjce znajdzie się odpowiedni śluz. A więc: jeśli współżycie miało miejsce pod koniec krwawienia, a owulacja wystąpiła wcześnie, zapłodnienie jest jak najbardziej możliwe. Dlatego miesiączka nie powinna być traktowana jako naturalna forma antykoncepcji – szczególnie przy braku dokładnej obserwacji cyklu.

A co z dwuskładnikowymi tabletkami antykoncepcyjnymi?

Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej wpływa bezpośrednio na cały cykl menstruacyjny. Zawarte w tabletkach estrogeny i progestageny hamują owulację, a także zmieniają właściwości śluzu szyjkowego, który staje się “nieprzenikalny” dla plemników. Ile żyją plemniki w pochwie przy braniu tabletek? W praktyce nawet jeśli przetrwają kilka godzin, nie są w stanie pokonać bariery śluzu, ani znaleźć komórki jajowej, ponieważ ta nie zostaje uwolniona. To właśnie wielopoziomowy mechanizm działania tabletek sprawia, że są tak skuteczne – pod warunkiem ich prawidłowego stosowania. Warto jednak zaznaczyć, że pominięcie dawki, wymioty, biegunka lub interakcje z lekami mogą zaburzyć ten mechanizm i stworzyć „okno płodności”, w którym przetrwałe plemniki mogą zapłodnić komórkę jajową.

Biologia człowieka nie działa według schematów znanych z matematyki. To system dynamiczny, zależny od hormonów, pH, odporności i warunków mikrośrodowiska. Dlatego pytanie ile żyją plemniki w drogach rodnych, nie ma jednej odpowiedzi – ma ich wiele. I każda z nich ma swoje biologiczne uzasadnienie.