Hiperstymulacja jajników – warto wiedzieć

Redakcja merytoryczna: dr Katarzyna Olszak-Wąsik | TFP Fertility Macierzyństwo

Artykuł w skrócie:

• Hiperstymulacja jajników to nadmierna reakcja organizmu na zastosowane leki hormonalne stosowane w procedurach wspomaganego rozrodu.

• Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) charakteryzuje się zwiększoną przepuszczalnością drobnych naczyń krwionośnych, co prowadzi do przemieszczania płynów do przestrzeni pozanaczyniowych.

• Skutkiem tego jest zmniejszenie objętości krwi krążącej, zagęszczenie krwi, ryzyko powikłań zakrzepowych oraz objawy takie jak wodobrzusze, duszność czy obrzęki.

• OHSS nie oznacza błędu w leczeniu.

• Współczesne kliniki stosują protokoły, które minimalizują ryzyko OHSS. W większości przypadków mamy do czynienia z jego łagodną postacią.

Na samym początku trzeba to powiedzieć jasno: hiperstymulacja jajników brzmi poważnie i dla niektórych z pewnością niepokojąco. W końcu w grę wchodzą hormony, ingerencja w organizm i procedury medyczne, które i tak już są emocjonalnym wyzwaniem. Ale tu dobra wiadomość – ciężki zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) to zjawisko stosunkowo rzadkie. Cały proces stymulacji przebiega pod kontrolą lekarza, który dobiera dawki hormonów tak, by ryzyko powikłań zminimalizować.

I choć o OHSS mówi się często szeptem na forach internetowych, warto podejść do sprawy inaczej – rzeczowo, ze spokojem i odrobiną dystansu. Bo im więcej wiemy, tym mniej się boimy.

Na czym polega hiperstymulacja jajników?

Hiperstymulacja jajników to nadmierna reakcja organizmu na zastosowane leki hormonalne, które stosuje się w procedurach wspomaganego rozrodu. Ich zadaniem jest pobudzenie jajników, by zamiast jednego pęcherzyka i zawartej w nim komórki jajowej – jak dzieje się naturalnie w każdym cyklu – mogło pojawić się ich kilka lub kilkanaście. Dlaczego? Bo w in vitro większa liczba uzyskanych z pęcherzyków dojrzałych komórek jajowych zwiększa szanse na powodzenie leczenia. To czysta matematyka: im więcej prawidłowych komórek jajowych, tym większe prawdopodobieństwo, że po zapłodnieniu nasieniem o prawidłowych parametrach, uda się uzyskać zarodki.

Czasami jednak jajniki reagują bardziej, niż się tego spodziewamy. Zespół hiperstymulacji jajników (ang. Ovarian Hyperstimulation Syndrome, OHSS) charakteryzuje się zwiększoną przepuszczalnością drobnych naczyń krwionośnych (tzw. naczyń włosowatych), co prowadzi do przemieszczania płynów do przestrzeni pozanaczyniowych - tj. ucieczkę płynu z krążenia do jam ciała, głównie do jamy otrzewnej, a w cięższych przypadkach także do jamy opłucnej czy worka osierdziowego. Skutkiem tego jest zmniejszenie objętości krwi krążącej, zagęszczenie krwi, ryzyko powikłań zakrzepowych oraz objawy takie jak wodobrzusze, duszność czy obrzęki. Kluczowym czynnikiem patogenetycznym jest czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego (ang. Vascular Endothelial Growth Factor, VEGF), którego wydzielanie przez komórki ziarniste jajnika jest stymulowane przez ludzką gonadotropinę kosmówkową. W proces ten zaangażowana jest również aktywacja wewnątrzjajnikowego układu u renina–angiotensyna, ale też inne mediatory, w tym cytokiny prozapalne.

Co istotne, OHSS nie oznacza błędu w leczeniu – to raczej wyjątkowa, nie do końca zawsze łatwa do przewidzenia odpowiedź organizmu na hormony. Lekarze starając się zapobiegać takim sytuacjom, dobierają protokoły stymulacji indywidualnie w oparciu o wywiad, obraz USG i wyniki badań hormonalnych. Właściwe monitorowanie i włączenie odpowiedniej terapii, powodują, że w praktyce medycznej do ciężkich przypadków OHSS dochodzi niezwykle rzadko.

OHSS – ryzyko wystąpienia. Co mówią badania?

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) występuje u około 0,6% do 14% cykli zapłodnienia pozaustrojowego. Umiarkowany OHSS diagnozuje się u 3-6% pacjentek, ciężki zespół u 0,1-2%, a łagodne postacie, które często mają mniejsze znaczenie kliniczne, występują u 20-33% kobiet poddawanych kontrolowanej hiperstymulacji jajników. Ogólnie można też przyjąć, że OHSS pojawia się u około 1-5% kobiet poddawanych stymulacji jajników, ale cięższe formy są rzadsze, stanowiąc około 1-2% przypadków.

Czynniki zwiększające ryzyko OHSS to młody wiek (poniżej 30-35 lat), szczupła budowa ciała, zespół policystycznych jajników (PCOS), wysoka rezerwa jajnikowa i wcześniejsze epizody OHSS. Te dane pokazują, że choć OHSS nie jest bardzo częste, to jednak jest istotnym powikłaniem, którego ryzyko można zmniejszać odpowiednią kontrolą i doborem protokołów leczenia.

Objawy hiperstymulacji jajników – kiedy powinnaś zwrócić uwagę?

Warto pamiętać, że większość pacjentek przechodzi stymulację bez żadnych powikłań. Ale są sygnały, które dobrze znać i których nie należy lekceważyć. Najczęstsze objawy hiperstymulacji jajników to:

• uczucie pełności i wzdęcia,

• ból lub dyskomfort w podbrzuszu,

• szybki przyrost masy ciała (np. kilka kilogramów w ciągu kilku dni),

• nudności, czasem wymioty,

• spadek apetytu,

• duszność, jeśli gromadzi się więcej płynu w jamie brzusznej.

Warto dodać, że objawy OHSS pojawiają się zwykle w ciągu kilku dni po punkcji, czyli po pobraniu komórek jajowych. Dlatego lekarze zawsze proszą, by pacjentka uważnie obserwowała swoje ciało i zgłaszała wszelkie niepokojące zmiany.

Hiperstymulacja jajników po punkcji. Jak to wygląda w praktyce?

W większości przypadków OHSS mamy do czynienia z łagodną postacią tego powikłania. Objawy bywają nieco dokuczliwe, ale przejściowe i mijają samoistnie po kilku dniach.

• Łagodna postać OHSS zwykle wymaga tylko odpoczynku, odpowiedniego nawodnienia i obserwacji. Pacjentka może zostać w domu, ale powinna mieć świadomość, by w razie nasilenia objawów szybko skontaktować się z lekarzem.

• Czasem jednak sytuacja wymaga większej uwagi – zwłaszcza jeśli dochodzi do dużego nagromadzenia płynów w jamie brzusznej czy problemów z oddychaniem. Umiarkowana i cięższa postać OHSS to już sytuacja, w której nie warto zdawać się tylko na „domowe sposoby”. W takich przypadkach stosuje się odpowiednie wsparcie medyczne – od leków poprawiających krążenie i nawodnienie, w uzasadnionych przypadkach wymagana może być też hospitalizacja. Istotne zatem jest, by w przypadku rozwinięcia się niepokojących objawów, reagować na czas. Najważniejsze: im szybciej objawy są zgłoszone, tym prostsze leczenie i tym mniej stresu dla pacjentki.

Dlaczego to rzadkie zjawisko?

OHSS nie jest „tajemniczą przypadłością”, która lekarzom spędza sen z powiek. To powikłanie dobrze opisane, znane i mające konkretne procedury postępowania. Kiedyś o hiperstymulacji jajników mówiło się częściej – dziś medycyna jest o kilka kroków dalej. Współczesne kliniki stosują protokoły, które minimalizują ryzyko OHSS. Lekarze dobierają leki i dawki indywidualnie, biorąc pod uwagę wiek pacjentki, wyniki badań hormonalnych czy rezerwę jajnikową. Do tego dochodzą regularne kontrole USG i badania krwi – nic nie dzieje się przypadkowo. Dzięki temu można na bieżąco reagować.

Co daje nam wiedza o OHSS?

Przede wszystkim spokój. Świadomość, że takie powikłanie istnieje, ale też wiedza, że jest monitorowane i rzadkie. To trochę jak z pasami bezpieczeństwa w samochodzie – zakładamy je zawsze, choć wypadki zdarzają się rzadko. Dlatego warto pamiętać:

• hiperstymulacja jajników to zjawisko znane i opisane,

• objawy OHSS są łatwe do rozpoznania, jeśli pacjentka obserwuje swoje ciało,

• leczenie jest skuteczne, a powikłania – przejściowe,

• najważniejsza jest współpraca z lekarzem i szczera komunikacja.

Podsumowując, najważniejsze jest świadome podejście do leczenia

Decydując się na leczenie niepłodności, kobieta bierze udział w procesie, w którym kluczowe jest zaufanie – do medycyny, do specjalistów i do samej siebie. A wiedza o możliwych powikłaniach, takich jak hiperstymulacja jajników, jest elementem tej świadomej decyzji. Nie chodzi o straszenie, lecz o rzetelne przygotowanie. O to, by pacjentka wiedziała, że lekarze czuwają na każdym etapie, a jej komfort i bezpieczeństwo są priorytetem.

Przeczytaj również: