Niepłodność a choroby współtowarzyszące

Redakcja merytoryczna: dr Katarzyna Olszak-Wąsik | TFP Fertility Macierzyństwo

Niepłodność, definiowana jako brak możliwości poczęcia dziecka po co najmniej 12 miesiącach regularnych stosunków seksualnych bez użycia antykoncepcji, stanowi coraz większy problem zdrowotny na świecie. Wpływ na nią mają liczne czynniki, w tym styl życia, genetyka oraz przewlekłe choroby współtowarzyszące. Niniejsze schorzenia, niezależnie od ich bezpośredniego związku z układem rozrodczym, mogą znacząco ograniczać zdolności rozrodcze.

Choroby metaboliczne i ich wpływ na płodność

Cukrzyca

Cukrzyca, zarówno typu 1, jak i typu 2, może negatywnie wpływać na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn. U kobiet choroba ta prowadzi do zaburzeń hormonalnych, takich jak hiperinsulinemia i insulinooporność, objawiając się m.in. nieregularnością cyklu menstruacyjnego czy problemami z owulacją. Wysoki poziom cukru we krwi negatywnie oddziałuje na endometrium, co dodatkowo obniża szanse na implantację zarodka.

Jeśli chodzi o mężczyzn z cukrzycą, to często doświadczają oni obniżonej jakości nasienia – jest to zazwyczaj zmniejszona liczba plemników (mowa tutaj o przejściowej lub trwałej oligospermii, która może przyjmować różny stopień nasilenia) oraz ich ograniczona ruchliwości. Ponadto neuropatia cukrzycowa może prowadzić do zaburzeń erekcji i ejakulacji, dodatkowo ograniczając możliwości prokreacyjne.

Co robić, gdy wykryto cukrzycę? Regularna kontrola poziomu glukozy we krwi oraz wczesne leczenie powikłań mogą pomóc w minimalizowaniu wyżej przedstawionych skutków.

Otyłość

Otyłość to jedna z głównych chorób metabolicznych wpływających na płodność. Nadmiar tkanki tłuszczowej zakłóca homeostazę hormonalną poprzez nadmierne wydzielanie leptyny i innych adipokin, prowadząc do zaburzeń osi podwzgórze-przysadka-gonady (HPG).

Jak problem z otyłością wpływa na poszczególne płcie? U kobiet otyłość często towarzyszy zespołowi policystycznych jajników (PCOS), którego objawem są nieregularne cykle menstruacyjne i brak owulacji.

Z kolei u mężczyzn otyłość prowadzi do hipogonadyzmu, charakteryzującego się niskim poziomem testosteronu. Taka sytuacja skutkuje obniżoną jakością nasienia (tak samo jak w przypadku cukrzycy są to problemy z liczbą i ruchliwością plemników). Co więcej, nadmiar tkanki tłuszczowej wytwarza estrogeny, które mogą zaburzać równowagę hormonalną i hamować spermatogenezę.

Choroby autoimmunologiczne

Choroba Hashimoto i inne schorzenia tarczycy

Choroby tarczycy, zarówno niedoczynnośc (również w przebiegu choroby Hashimoto) jaki i niedoczynność (najczęściej jako choroba Graves-Basedowa) , mogą istotnie zaburzać funkcje rozrodcze u kobiet, przede wszystkim wpływając negatywnie na rergularność cyklu miesiączkowego i owulacje oraz stwarzając podwyższone ryzyko strat wczesnych ciąż. U mężczyzn zaburzenia funkcji tarczycy mogą powodować obniżoną ruchliwość plemników oraz zmniejszoną objętość ejakulatu.

Warto wiedzieć, że wyżej wspomniane schorzenia nie muszą być ostatecznym wyrokiem. Wczesne wykrycie i leczenie chorób tarczycy (np. poprzez odpowiednią suplementację hormonów) pozwala na poprawę zdolności rozrodczych zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, zwiększając szansę na rodzicielstwo.

Toczeń rumieniowaty układowy

Toczeń rumieniowaty układowy (SLE) może powodować znaczne problemy z zajściem w ciążę. Czynnikami ograniczającymi płodność są przewlekłe stany zapalne, a także leczenie immunosupresyjne, które może prowadzić do przedwczesnej niewydolności jajników. Toczeń zwiększa również ryzyko powikłań w ciąży, takich jak poronienia czy stan przedrzucawkowy, czyli nadciśnienie tętnicze, któremu towarzyszy białkomocz.

U mężczyzn toczeń jest rzadziej diagnozowany. Jednak, gdy zaatakuje organizm, może wpływać na jakość nasienia i prowadzić do niepłodności związanej z autoimmunologicznym uszkodzeniem gonad.

Co robić w przypadku wykrycia SLE? Najardziej właściwa jest interdyscyplinarna opieka medyczna, która zapewni skoorrdynowaną kontrolę nad chorobą i umożliwi poprawę rokowań dotyczących płodności.

Choroby nowotworowe i ich leczenie

Wpływ leczenia onkologicznego na płodność

Leczenie nowotworów, chirurgiczne,  z zastosowaniem chemioterapii czy radioterapii może istotnie wpływać negatywnie na funkcje rozrodcze. Dzieje się tak między innymi dlatego, gdyż użyte do walki z komórkami nowotworowymi cytostatyki lub promieniowanie jonizujące uszkadzają również komórki rozrodcze w jajnikach i jądrach, co może powodować ich nieodwracalną utratę.

Długotrwałe skutki leczenia zależą od rodzaju i dawki zastosowanych terapii. Przykładowo radioterapia w pobliżu układu rozrodczego często powoduje trwałe zmiany w strukturze endometrium, co utrudnia implantację zarodka. Mężczyźni mogą doświadczać azoo- lub oligospermii, drastycznie zmniejszając swoje szanse na naturalne poczęcie potomstwa.

Zachowanie płodności u pacjentów onkologicznych

Współczesne metody, takie jak zamrażanie komórek jajowych, nasienia czy tkanki jajnikowej, pozwalają na ochronę płodności u osób leczonych na nowotwory. Ponadto istnieją również techniki pozwalające na ochronę gonad podczas radioterapii (np. poprzez przesunięcie ich poza obszar napromieniowania).

Ważne jest edukowanie pacjentów, aby byli oni świadomi możliwości współczesnej medycyny przed rozpoczęciem leczenia. Konsultacja z onkologiem i specjalistą ds. płodności powinna być standardem postępowania w przypadku młodych osób planujących leczenie onkologiczne.

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Nadciśnienie tętnicze

Kolejną dolegliwością, która może wpływać na płodność jest nadciśnienie tętnicze. Dzieje się tak poprzez pogorszenie ukrwienia narządów rozrodczych, co skutkuje obniżoną funkcją endometrium i zaburzeniami erekcji u mężczyzn. Co więcej, niedostateczne ukrwienie jajników może prowadzić do obniżenia jakości komórek jajowych i zmniejszenia szans na zapłodnienie. Dodatkowo leki stosowane w leczeniu nadciśnienia, takie jak beta-blokery, mogą negatywnie wpływać na jakość nasienia oraz zdolność do utrzymania erekcji.

Co zatem robić, aby przeciwdziałać tym negatywnym skutkom? Regularna kontrola ciśnienia krwi i odpowiedni dobór leków mogą ograniczyć negatywne skutki terapii na zdolność rozrodczą.

Miażdżyca

Miażdżyca, prowadząca do zmniejszonego przepływu krwi, może upośledzać funkcje reprodukcyjne. U kobiet ograniczone ukrwienie macicy może utrudniać implantację zarodka i zwiększać ryzyko poronień. U mężczyzn miażdżyca tętnic prącia może prowadzić do zaburzeń erekcji, które są jednym z najczęstszych problemów związanych z jakością życia seksualnego, a u wielu Parr także z płodnością.

Jak zminimalizować ryzyko zachorowania na miażdżycę? Kluczowa jest zmiana stylu życia, obejmująca zdrową dietę i aktywność fizyczną.

Zespół policystycznych jajników (PCOS)

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Choroba ta charakteryzuje się nadmiarem androgenów, zaburzeniami owulacji oraz obecnością licznych drobnych torbieli w jajnikach. Objawy PCOS obejmują nieregularne cykle menstruacyjne, hiperinsulinizm i często także trudności z zajściem w ciążę. U kobiet z zespołem policystycznych jajników zwiększone jest ryzyko poronień oraz powikłań w czasie ciąży, takich jak np.  wystąpienie  cukrzyya ciążowej.  

Leczenie obejmuje przede wszystkim zmianę stylu życia a w wielu przypadkach również terapię farmakologiczną towarzyszącej insulinooporności oraz hormonalną indukcję owulacji.  

Choroby zakaźne

Infekcje przenoszone drogą płciową

Chlamydia, rzeżączka czy wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) mogą prowadzić do zapaleń narządów miednicy mniejszej, powstawania zrostów w obrębie jajowodów, a tym samym do obniżonej płodności. Zapalenie jajowodów w wyniku zakażenia często skutkuje ich niedrożnością, uniemożliwiając zapłodnienie. U mężczyzn infekcje mogą powodować zapalenie prostaty, najądrzy, rzadziej doprowadzać do niedrożności nasieniowodów.

Co robić w przypadku infekcji wenerycznych? Regularne badania i szybkie, skuteczne  leczenie chorób przenoszonych drogą płciową mogą zapobiec  trwałym uszkodzeniom układu rozrodczego.

Wirusowe zapalenie wątroby i HIV

Przewlekłe infekcje wirusowe, takie jak WZW B i C czy infekcja wirusem HIV, wpływają negatywnie na homeostazę organizmu, która dodatkowo zostaje osłabiona poprzez stosowani terapii z użyciem leków antyretrowirusowych. U mężczyzn zakażenie HIV i stosowanie terapii antyretrowirusowej mogą prowadzić do obniżenia jakości nasienia, w tym zmniejszenia liczby plemników oraz ich ruchliwości. U kobiet zakażenie wirusowe zwiększa ryzyko poronień oraz powikłań ciążowych.

Co robić, gdy wykryto którąś z wyżej wspomnianych infekcji? Należy jak najszybciej zgłosić się do prowadzącego lekarza a nawet zasięgnąć opinii lekarza chorób zakaźnych.

Przewlekłe choroby współtowarzyszące przyczyną niepłodności – podsumowanie

Niepłodność jest problemem wielowymiarowym. Diagnostyka niepłodności i leczenie tej choroby powinny uwzględniać  indywidualne podejścia do każdej Pary, co często wiąże się z koniecznością interdyscyplinarnej współpracy kilku specjalistów. Ważne jest wczesne rozpoznanie schorzeń przewlekłych i ich odpowiednia kontrola w celu zminimalizowania negatywnego wpływu na zdolności rozrodcze Partnerów. Na szczęście współczesne techniki medyczne stwarzają szansę i dają nadzieję na rodzicielstwo wielu Parom zmagającym się z problemem niepłodności.