Jaka jest różnica między niepłodnością i bezpłodnością?

Redakcja merytoryczna: dr Katarzyna Olszak- Wąsik | TFP Fertility Macierzyństwo

Bezpłodność a niepłodność

Problemy związane z rozrodczością dotykają wiele/u par na wszystkich szerokościach i długościach geograficznych. W przypadku zaburzeń płodności pojawiają się dwa terminy, często używane zamiennie, mimo że posiadają różne znaczenia – chodzi o niepłodność i bezpłodność. Zrozumienie różnic między tymi pojęciami jest kluczowe dla właściwego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.

Co to jest bezpłodność?

Bezpłodność to stan trwałej, nieodwracalnej niemożności posiadania potomstwa. Może ona być wynikiem wrodzonych wad anatomicznych, takich jak agenezja macicy czy jąder, lub konsekwencją poważnych schorzeń i zabiegów medycznych, które doprowadzają do trwałych uszkodzeń narządów rozrodczych (np. obustronne usunięcie jajników z powodu choroby nowotworowej lub usunięcie macicy). Przedwczesna menopauza, która wiąże się z trwałym wygaśnięciem funkcji jajników, również oznacza brak możliwości posiadania biologicznego potomstwa.

Bezpłodność, w odróżnieniu od niepłodności, jest nieuleczalna i naturalne poczęcie nie jest w tym przypadku możliwe.  

U mężczyzn bezpłodność może wynikać z wrodzonych zaburzeń rozwojowych gonad (np. w przypadku zespołu Klinefeltera na bezpłodność cierpi ok. 98% chorujących) czy trwałego uszkodzenia jąder, spowodowanego chemioterapią lub radioterapią.

Rozpoznanie bezpłodności jest niezwykle trudnym doświadczeniem emocjonalnym dla Pacjentów. Z tego powodu bardzo często wymaga specjalistycznego wsparcia psychologicznego.

Co to jest niepłodność?

Niepłodność to stan, w którym para, mimo regularnego współżycia bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych, nie jest w stanie począć dziecka w ciągu 12 miesięcy. W praktyce oznacza to, że problem może być tymczasowy i potencjalnie odwracalny.

W literaturze medycznej wyróżnia się dwa podstawowe typy niepłodności: pierwotną i wtórną. Niepłodność pierwotna dotyczy par, które nigdy nie miały dzieci, natomiast niepłodność wtórna odnosi się do trudności z poczęciem kolejnej ciąży.

Kluczowym aspektem w diagnostyce niepłodności jest rozpoznanie jej przyczyny, co wymaga precyzyjnych badań i kompleksowej oceny obojga partnerów. Dla wielu par diagnoza niepłodności oznacza rozpoczęcie długotrwałego procesu leczenia, obejmującego zarówno terapię farmakologiczną, jak i procedury wspomaganego rozrodu (ART).

Przyczyny bezpłodności (poza głównym tekstem)

Bezpłodność, jako stan trwały i nieodwracalny, jest zwykle spowodowana poważniejszymi schorzeniami lub urazami. U kobiet przyczyną bezpłodności może być brak macicy lub jajników, wynikający z wrodzonych wad anatomicznych, takich jak zespół Mayera-Rokitansky'ego-Küstera-Hausera, lub z konieczności ich usunięcia z powodu nowotworu. Inną przyczyną są ciężkie uszkodzenia narządów rozrodczych, na przykład poprzez radioterapię stosowaną w leczeniu raka szyjki macicy.

W przypadku mężczyzn bezpłodność często wynika z trwałego uszkodzenia jąder. Taka sytuacja może być spowodowana urazami, infekcjami lub leczeniem onkologicznym. Zespoły genetyczne, takie jak zespół Klinefeltera, mogą powodować całkowity brak plemników w nasieniu, uniemożliwiając naturalne zapłodnienie. Dodatkowo niektóre wady genetyczne oprócz tego, że niosą ryzyko przekazania nieprawidłowego materiału genetycznego potomstwu, ograniczają bardzo często możliwości prokreacyjne.

Przyczyny niepłodności (poza głównym tekstem)

Niepłodność jest złożonym problemem zdrowotnym, którego przyczyny mogą dotyczyć jednego lub obojga partnerów. U kobiet wynika ona często z zaburzeń hormonalnych, takich jak brak owulacji spowodowany zespołem policystycznych jajników (PCOS) lub nieprawidłową pracą tarczycy. Nieprawidłowości, takie jak niedrożność jajowodów czy mięśniaki macicy, również znacząco utrudniają lub wręcz uniemożliwiają zajście w ciążę.

A jak wygląda to w kontekście mężczyzn? W ich przypadku do najczęstszych przyczyn niepłodności należą problemy z jakością nasienia, tj. mała liczba plemników, ich słaba ruchliwości, a także nieprawidłowa budowa.

Czynniki wpływające na niepłodność

Na niepłodność może wpływać szereg różnorodnych czynników, wśród których można wymienić:

·       Styl życia – palenie papierosów, spożywanie alkoholu czy przewlekły stres mają negatywny wpływ na płodność.

·       Czynniki środowiskowe – kontakt z toksynami, pestycydami lub metalami ciężkimi.

·       Choroby przewlekłe – cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy otyłość.

Warto podkreślić, że diagnostyka przyczyn niepłodności wymaga kompleksowego podejścia i współpracy różnych specjalistów, w tym ginekologów, andrologów i endokrynologów.

Jak rozpoznać niepłodność?

Proces diagnostyczny niepłodności wymaga szczegółowej oceny obojga partnerów. U kobiet kluczowe znaczenie ma monitorowanie cyklu za pomocą seryjnie wykonywanych badań ultrasonograficznych oraz ocena drożności jajowodów . Badania hormonalne, w tym oznaczenie poziomu FSH, LH, AMH oraz hormonów tarczycy i prolaktyny, dostarczają informacji na temat funkcjonowania układu hormonalnego.

U mężczyzn podstawowym narzędziem diagnostycznym jest analiza nasienia (spermiogram), która ocenia liczbę, ruchliwość i morfologię plemników. W razie potrzeby wykonuje się również badania hormonalne, oceniające poziom testosteronu i innych hormonów wpływających na funkcje rozrodcze. Diagnostyka genetyczna jest z kolei wskazana w przypadkach podejrzenia wrodzonych zespołów genetycznych lub przy bardzo niskiej liczbie plemników w nasieniu.

Podsumowując powyższe informacje, najważniejsze, podstawowe etapy diagnostyki niepłodności obejmują:

• Zebranie szczegółowego wywiadu medycznego dotyczącego regularności cykli menstruacyjnych, przebytych chorób i stylu życia.

• Badania laboratoryjne oceniające funkcje hormonalne.

• Ocena nasienia u mężczyzn, obejmująca liczbę, ruchliwość i morfologię plemników.

  Oceń swoją płodność

  Masz wielki wpływ na swoje zdrowie reprodukcyjne - wykorzystaj to, aby cieszyć się przyszłym szczęściem.

  ONA: Badanie AMH

  ON: Badanie nasieniaDowiedz się więcej

Diagnostyka bezpłodności

Rozpoznanie bezpłodności wymaga bardziej zaawansowanych badań, które mają na celu potwierdzenie trwałego charakteru wykrytych nieprawidłowości. U kobiet konieczne może być wykonanie dodatkowych badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny (MRI), które pozwalają na ocenę strukturalnych wad narządów miednicy. Badania genetyczne, jak analiza kariotypu, wykonywane w celu wykrycia nieprawidłowości chromosomalnych, mogą wskazać na czynnik genetyczny będący główną przyczynę bezpłodności lub niepłodności.

W przypadkach podejrzenia u mężczyzny wrodzonych wad anatomicznych, ale nie tylko, zaleca się  również przeprowadzenie dodatkowych konsultacji specjalistycznych (urologiczna, andrologiczna) obejmujących wykonanie badania obrazowego, takiego jak USG moszny, prostaty czy ewentualnie w uzasadnionych przypadkach rekomendowane jest wykonanie badania  rezonansu magnetycznego. Biopsję jąder (TESE)  wykonuje się w celu oceny obecności komórek rozrodczych w kanalikach nasiennych w tych sytuacjach, gdy w ejakulacie nie stwierdza się obecności plemników.  Potwierdzenie obecności dojrzałych plemników w bioptacie stwarza możliwość wykorzystania ich w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego.

Leczenie niepłodności i wsparcie w przypadku bezpłodności

Terapia niepłodności jest uzależniona od jej przyczyny i może obejmować zarówno metody farmakologiczne, jak i zabiegowe. Indukcja owulacji za pomocą leków, takich jak cytrynian klomifenu, letrozol czy gonadotropiny, jest często stosowaną metodą u kobiet z zaburzeniami hormonalnymi.

U mężczyzn leczenie może obejmować operację żylaków powrózka nasiennego, terapię hormonalną i oczywiście u obydwojga Partnerów bardzo istotne jest leczenie schorrzzeń towarzyszących, które dodatkowo upośledzają płodność Pary.

Gdy naturalne poczęcie nie jest możliwe, stosuje się techniki wspomaganego rozrodu (ART), do których należą:

·       zapłodnienie pozaustrojowe in vitro (IVF) z mikroiniekcją plemnika do komórki jajowej (ICSI)

·       inseminacja domaciczna (IUI),W przypadku bezpłodności istnieją alternatywne opcje rodzicielstwa. Dawstwo komórek jajowych, nasienia lub zarodków, niektórym Parom pozwolą spełnić marzenia o posiadaniu dziecka. Nie bez znaczenia jest również uzyskanie odpowiedniego wsparcia psychologicznego na etapie diagnostyki i leczenia, zwłaszcza gdy na sukces trzeba oczekiwać dłużej lub nie przychodzi on wcale.