Morfologia plemników. Co to znaczy i jaki ma wpływ na ciążę?

Redakcja merytoryczna: Agata Kozłowska | Seminolog | TFP Macierzyństwo

Artykuł w skrócie:

• Morfologia plemników to mapa jakości męskiego nasienia.

• Prawidłowa morfologia plemników to nie tylko kwestia szczęścia – to efekt zarówno genetyki, jak i świadomego dbania o zdrowie reprodukcyjne.

• Styl życia, dieta, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, stres, przebyte infekcje, przewlekłe choroby czy przyjmowane leki mogą obniżać jakość plemników.

• Wartością nadrzędną przy ocenie wyniku nie są same wartości procentowe – najważniejsza jest liczba prawidłowych plemników w całym ejakulacie.

Podczas wykonywania badań nad płodnością spotykamy wiele terminów, które dla większości z nas brzmią jak obcojęzyczny szyfr. Jednym z nich jest morfologia plemników. Dla laików może wydawać się kolejnym procentem pojawiającym się w wynikach seminogramu, dla specjalistów to natomiast jeden z najważniejszych wskaźników zdrowia rozrodczego mężczyzny. Ale o co w tym naprawdę chodzi i dlaczego warto wiedzieć jak wygląda prawidłowa budowa plemników?

Co to jest morfologia plemników?

Morfologia plemników to mapa jakości męskiego nasienia, która polega na ocenie budowy komórek. W skrócie – pod mikroskopem sprawdzane jest to, jak wyglądają plemniki.

Każdy zdrowy plemnik składa się z trzech części:

• główki,

• wstawki,

• witki.

Główka jest odpowiedzialna za przeniesienie materiału genetycznego, wstawka dostarcza energii niezbędnej do ruchu, a witka pełni funkcję napędu, który umożliwia plemnikowi dotarcie do komórki jajowej. Prawidłowa morfologia plemnika oznacza, że ma on odpowiednio ukształtowaną każdą z części komórki. Analizuje się główkę, która powinna być o odpowiednim rozmiarze, kształcie i z prawidłowo ukształtowanym akrosomem. Akrosom to część główki, która zawiera odpowiednie enzymy pozwalające plemnikowi na wniknięcie do komórki jajowej. Ocenie poddawana jest również wstawka, która powinna być regularna, symetryczna i o odpowiedniej grubości. Natomiast przyglądając się witce należy określić, czy ma prawidłową długość oraz czy nie jest zwinięta lub złamana. Prawidłowo zbudowany plemnik ma największe szanse dotrzeć do celu i skutecznie zapłodnić komórkę jajową.

Kiepska morfologia może przyjmować różne formy, a kryteria oceny są surowe. Plemnik wykazujący choćby jeden defekt jest uznawany za nieprawidłowy.

Co ma wpływ na morfologię nasienia i jak ją poprawić?

Na morfologię plemników wpływa wiele czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Styl życia, dieta, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, stres, przebyte infekcje, przewlekłe choroby czy przyjmowane leki mogą obniżać jakość plemników. Z drugiej strony zdrowy styl życia, regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta oraz odpowiednia suplementacja mogą poprawić morfologię plemników i zwiększać szanse na poczęcie.

W praktyce oznacza to, że prawidłowa morfologia plemników to nie tylko kwestia szczęścia – to efekt zarówno genetyki, jak i świadomego dbania o zdrowie reprodukcyjne. Nawet jeśli wynik seminogramu wskazuje zbyt wysoki odsetek nieprawidłowych komórek to dobrze zbudowane plemniki wciąż mogą zapewnić prawidłowe zapłodnienie. Szczegółowo o tym, jak zwiększyć szanse na poprawę morfologii plemników, można przeczytać w artykule: Poprawa jakości nasienia u mężczyzny. O czym warto wiedzieć?

Dlaczego warto zbadać morfologię plemników?

Badanie morfologii plemników nie jest kaprysem lekarza ani kolejnym zbędnym testem – to realne narzędzie pozwalające ocenić potencjał zapłodnienia. Choć męski organizm codziennie produkuje miliony plemników, nie wszystkie mają idealną budowę. Zbyt duży odsetek nieprawidłowych komórek może sprawić, że naturalne poczęcie stanie się trudniejsze lub czasochłonne.

Jednak gdy seminogram wskazuje na znaczną liczbę plemników o nieprawidłowym kształcie, lekarz może zalecić dodatkowe badania, które pozwolą wyjaśnić przyczyny problemu i dobrać odpowiednie postępowanie. Do najczęściej wykonywanych badań należą:

• Powtórny seminogram – by sprawdzić, czy na wynik nie wpłynęły chwilowe czynniki;

• Badania hormonalne – poziomy testosteronu, FSH, LH, prolaktyny, które wpływają na produkcję plemników;

• Badania genetyczne – w przypadku cięższych zaburzeń lub problemów z poczęciem;

• Badania mikrobiologiczne – wykrycie ewentualnych infekcji układu rozrodczego, które mogą obniżać jakość nasienia.

Na podstawie wyników tych badań specjalista może zalecić odpowiednie leczenie, zmiany stylu życia, suplementację, optymalizację diety i aktywności fizycznej, a w razie potrzeby – procedury wspomaganego rozrodu. Badanie morfologii plemników to pierwszy krok do świadomego planowania rodziny i realnej oceny szans na ciążę.

Jak interpretować wyniki morfologii plemników?

Pacjenci często niepokoją się, że jedynie 4% plemników jest zbudowane poprawnie – przecież to tak niewiele! Należy jednak pamiętać, że spermatogeneza jest procesem nastawionym na ilość produkowanych komórek. Przy „masowej produkcji” zachowanie wysokiej jakości wszystkich wytwarzanych plemników zwyczajnie nie jest możliwe. Plemniki poddawane są dodatkowej selekcji w drogach rodnych kobiety, co umożliwia dalszą drogę jedynie „najlepszym zawodnikom”.

Trzeba pamiętać też, że wynik procentowy samej morfologii nie jest wyznacznikiem płodności. Aby realnie ocenić szanse na zapłodnienie należy spojrzeć nieco szerzej. Wartością nadrzędną przy ocenie wyniku nie są same wartości procentowe – najważniejsza jest liczba prawidłowych plemników w całym ejakulacie.

Dlatego Pacjent, którego wynik wskazuje przykładowo jedynie 2% prawidłowych plemników nie od razu powinien się martwić. Jeśli koncentracja plemników i objętość wytrysku jest wysoka, to w ejakulacie znajdują się miliony prawidłowych plemników zdolnych do zapłodnienia. Wartość referencyjną stanowi minimum 1.6 mln prawidłowych morfologicznie plemników w całym ejakulacie.

Jeżeli wynik wskazuje na morfologię plemników 0 % lub bardzo niską liczbę prawidłowych komórek, naturalne poczęcie jest mało prawdopodobne. W praktyce klinicznej oznacza to, że plemniki nie są w stanie skutecznie zapłodnić komórki jajowej. W takich sytuacjach lekarze rekomendują procedury wspomaganego rozrodu, np. zapłodnienie z zastosowaniem techniki ICSI, która pozwala wybrać pojedynczy, prawidłowo zbudowany plemnik i wprowadzić go bezpośrednio do komórki jajowej.

Dlaczego morfologia plemników ma znaczenie?

Morfologia plemników to nie tylko suchy parametr laboratoryjny. To okno na zdrowie reprodukcyjne mężczyzny, wskaźnik potencjału zapłodnienia i szansa na świadome planowanie rodzicielstwa. Znając morfologię swoich plemników mężczyzna może podejmować świadome decyzje – zarówno dotyczące stylu życia, jak i planowania leczenia niepłodności. Wiedza o jakości nasienia pozwala też na wcześniejsze reagowanie, jeśli coś idzie nie tak. Badanie morfologii plemników jest szybkie, proste i nieinwazyjne, a jego wynik daje cenną wiedzę, która może decydować o powodzeniu starań o potomstwo.

Przeczytaj również: Badanie płodności u mężczyzn. Od czego zacząć i co warto sprawdzić?