In vitro krok po kroku - ważne decyzje w trakcie leczenia

Redakcja merytoryczna: dr Marta Sikora-Polaczek | TFP Fertility Macierzyństwo

Zapłodnienie pozaustrojowe (zapłodnienie in vitro) to najbardziej zaawansowana i jednocześnie najskuteczniejsza metoda leczenia niepłodności. Cały proces leczenia składa się z kilku etapów:

- kwalifikacji lekarskiej, czyli oceny przez lekarza wszystkich wyników badań, w celu ustalenia, czy dla danej pary metoda leczenia będzie bezpieczna i efektywna;

-  stymulacji hormonalnej, a więc kontrolowanego podawania leków powodujących wzrost więcej niż jednego pęcherzyka w jajniku;

- pobrania komórek jajowych i ich zapłodnienia w warunkach laboratoryjnych;

- hodowli zarodków w inkubatorze przez kilka dni i ich obserwacji;

- podania zarodka do macicy i/lub zamrożenia zarodków;

- ewentualnego podawania zarodków rozmrożonych.

Całość leczenia odbywa się pod kontrolą lekarza, w opiekę nad parą zaangażowane są też zespoły pielęgniarek i położnych oraz embriologów. Przed rozpoczęciem leczenia warto jednak być świadomym kilku kluczowych kwestii.

In vitro - liczba zapładnianych komórek

Podczas stymulacji hormonalnej indukowany jest zazwyczaj wzrost więcej niż jednego pęcherzyka jajnikowego. Na kontrolnym USG w jajnikach zobaczyć możemy nawet kilkanaście rosnących pęcherzyków i zupełnie nie jest to powód do obaw. Zwiększenie liczby pęcherzyków to jednocześnie zwiększenie szansy na ciąże. Nie z każdego pęcherzyka uda się wydobyć komórkę jajową, nie każda pobrana komórka jajowa będzie dojrzała, nie każda zapłodni się prawidłowo i nie każda rozwinie do stadium blastocysty (czyli zarodka, który jest podawany lub mrożony). Analizując dane statystyczne możemy oczekiwać, że w około 90% pęcherzyków będą komórki, około 80% z nich będzie dojrzałych, ponad 65% zapłodni się prawidłowo, a powyżej 40% zapłodnionych komórek rozwinie się do stadium blastocysty (The Vienna consensus: report of an expert meeting on the development of art laboratory performance indicators. Hum Reprod Open. 2017). Uwzględniając te dane z 10 wyrośniętych pęcherzyków w jajnikach możemy statystycznie oczekiwać 1-2 blastocyst, co daje realną szanse na jedną lub dwie ciąże.

To ile komórek możemy zapłodnić reguluje Ustawa o leczeniu niepłodności z 2015 roku. U kobiet poniżej 35 roku życia i bez historii leczenia Ustawa dopuszcza zapłodnienie 6 komórek jajowych. U kobiet od 35 roku życia, z dwoma niepowodzeniami zapłodnienia in vitro lub chorobami współistniejącymi (to określenie doprecyzowuje Stanowisko Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w kwestii wskazań medycznych uzasadniających zapłodnienie więcej niż sześciu komórek jajowych u kobiet przed 35 r.ż, z dnia 10.11 2022) dopuszczone jest zapłodnienie wszystkich pobranych komórek.

Ostateczną decyzję ile komórek zapłodnić i co zrobić z ewentualnymi pozostałymi podejmują w porozumieniu z lekarzem Pacjenci. W praktyce oznacza to, że:

- można zawsze ograniczyć liczbę zapładnianych komórek. Medycznie, uwzględniając wyliczenia efektywności całej procedury, nie jest to uzasadnione, ale taka decyzja Pacjentów powinna być zawsze uszanowana;

- do pacjentki należy decyzja co zrobić z pozostałymi komórkami jajowymi, jeśli ze względu na ograniczenia prawne (do 6 komórek) lub własne przekonania nie będą zapładniane wszystkie komórki. Dojrzałe komórki jajowe w większości ośrodków można anonimowo przekazać do dawstwa, zamrozić dla siebie „na przyszłość” lub po prostu zniszczyć.

Zastosowanie technik dodatkowych (ART)

W ramach procedury zapłodnienia pozaustrojowego większość ośrodków udostępnia szereg metod dodatkowych, których celem jest zwiększenie skuteczności leczenia dla konkretnych grup Pacjentów. Metody te obejmują: wspomaganą selekcję plemników, aktywację komórek jajowych lub plemników, dodatkową suplementację mediów hodowlanych i mediów, w których podawany jest zarodek do macicy, metody wspomagające ocenę i wybór prawidłowych zarodków, w tym testy genetyczne, nacięcie osłonki przejrzystej zarodka. Część z technik jest refundowana i może być stosowana u par korzystających z rządowego programu refundacji leczenia.

W większości techniki dodatkowe mają ograniczoną liczbę badań wykazujących ich efektywne działanie. Według najnowszych rekomendacji European Society of Human Reproduction and Embryology technika, której rutynowe zastosowanie jest zasadne to wykorzystanie mediów transferowych wzbogaconych hialuronianem np. szeroko stosowana do transferów zarodka pożywka Embryo Glue (Good practice recommendations on add-ons in reproductive medicine, Human Reproduction 2023). Stosowanie rutynowo pozostałych technik nie jest zalecane.

Dlatego przystępując do leczenia warto przedyskutować z lekarzem, która z technik może być użyta w konkretnej sytuacji klinicznej. Zastosowanie technik dodatkowych regulują tez procedury wewnętrzne ośrodków.

 Co się dzieje z przechowywanymi zarodkami

Zgodnie z Ustawą o leczeniu niepłodności wszystkie prawidłowo rozwijające się zarodki (czyli takie, które rozwijają się w określonych ramach czasowych, a ich komórki są żywe) podlegają ochronie prawnej. Oznacza to, że wszystkie zarodki nie podane do macicy muszą być bezpiecznie przechowywane. Na wykorzystanie swoich zarodków para ma 20 lat. Po tym czasie zostają one przekazane do anonimowego programu adopcji. Do takiego przekazania, po upływie czasu przechowywania, zgodnie z polskim prawem  niepotrzebna jest zgoda genetycznych rodziców. Z jednej strony dzięki tym regulacjom para ma absolutną pewność, że ich zarodki nie zostaną nigdy zniszczone ani przekazane na cele badawcze. Z drugiej musi liczyć się z tym, że jeśli zakończy plany rodzicielskie nie wykorzystując wszystkich zarodków, będą one w przyszłości podane innej parze.

Niezwykle istotne jest, aby każda para przystępująca do leczenia zdawała sobie sprawę z obowiązujących regulacji prawnych dotyczących komórek i zarodków, przebiegu oraz efektywności zapłodnienia pozaustrojowego, a także możliwości zastosowania technik dodatkowych. Taka wiedza pomoże podjąć ważne w procesie leczenia decyzje i świadomie zaplanować rodzicielstwo. Rodzicielstwo,  które dla wielu osób jest obecnie osiągalne tylko dzięki pomocy zaawansowanej medycyny i dostępne dzięki szerokiej refundacji.

***

Chcecie zostać rodzicami?

Jeżeli pomimo prób nie udało Wam się zajść w ciążę, niepokoi Was to - skontaktujcie się z naszą kliniką!