Zaburzenia płodności mężczyzn: oligozoospermia, azoospermia, kryptozoospermia, teratozoospermia, asthenozoospermia

Redakcja merytoryczna: lek. Alina Cempa | TFP Fertility Macierzyństwo

Niepłodność to poważny problem, który dotyka około 15% par na świecie, a w blisko połowie przypadków przyczyna leży po stronie mężczyzny. Główne czynniki wpływające na płodność mężczyzn dotyczą jakości, ilości oraz ruchliwości plemników. Wśród najczęściej diagnozowanych zaburzeń spermatogenezy wyróżniamy oligozoospermię, azoospermię, asthenozoospermię i teratozoospermię.

Oligozoospermia – zmniejszona liczba plemników

Oligozoospermia to stan, w którym liczba plemników w ejakulacie jest mniejsza niż 16 milionów na mililitr, co jest dolnym progiem przyjętym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). W całym ejakulacie za normę uznajemy obecność co najmniej 39 milionów plemników. Problem ten może wynikać z wielu przyczyn, w tym:

• zaburzeń hormonalnych (np. niski poziom testosteronu);

• infekcji w obrębie układu moczowo-płciowego;

• nieodpowiedniego stylu życia (np. palenie papierosów, nadmierne spożycie alkoholu, przewlekły stres);

• ekspozycji na czynniki toksyczne (np. pestycydy, metale ciężkie),

• nieprawidłowa funkcja nasieniowodów lub żylaki powrózka nasiennego.

Diagnostyka opiera się na analizie badania nasienia, a w przypadku potwierdzenia oligozoospermii, kluczowe jest znalezienie przyczyny. Leczenie może obejmować modyfikację stylu życia, suplementację witamin i minerałów (np. cynk, selen, witamina C i E), a w niektórych przypadkach terapię hormonalną lub chirurgiczne usunięcie przeszkód w drogach nasiennych.

Azoospermia – brak plemników

Azoospermia dotyczy około 1% populacji mężczyzn i jest diagnozowana, gdy w ejakulacie nie ma żadnych plemników. Możemy wyróżnić dwa główne typy azoospermii:

• Azoospermia obturacyjna – występuje, gdy drogi wyprowadzające nasienie są zablokowane, co uniemożliwia transport plemników z jąder do ejakulatu. Przyczyną mogą być wady wrodzone, niektóre choroby uwarunkowane genetycznie (np. mukowiscydoza), infekcje lub powikłania po zabiegach chirurgicznych, a także stan po wazektomii.

• Azoospermia nieobturacyjna – wynika z niewydolności jąder, które nie są w stanie produkować plemników. Może być spowodowana czynnikami genetycznymi (np. mikrodelecjami chromosomu Y), zaburzeniami hormonalnymi lub uszkodzeniem jąder w wyniku urazów, infekcji lub chemioterapii.

Diagnostyka azoospermii obejmuje nie tylko badania nasienia, ale także badania hormonalne (FSH, testosteron) oraz obrazowe, takie jak USG jąder. Leczenie zależy od przyczyny – w przypadku azoospermii obturacyjnej, czasami możliwa jest interwencja chirurgiczna, natomiast w sytuacji problemów z produkcją plemników, zazwyczaj konieczne jest zastosowanie technik wspomaganego rozrodu - in vitro z użyciem plemników pobranych bezpośrednio z jąder w trakcie biopsji.

Kryptozoospermia – skrajnie niska liczba plemników

Kryptozoospermia to stan, w którym plemniki są obecne w ejakulacie, ale w ilościach tak małych, że są wykrywalne dopiero po specjalistycznym przygotowaniu próbki. W praktyce laboratoryjnej często oznacza to konieczność odwirowania próbki i dokładnej analizy pod mikroskopem.

Przyczyny kryptozoospermii są zbliżone do tych obserwowanych w oligozoospermii, jednak stan ten jest zazwyczaj bardziej zaawansowaną formą problemu. Mężczyźni z kryptozoospermią wymagają zaawansowanego wsparcia w zakresie rozrodu wspomaganego, takiego zapłodnienie pozaustrojowe (IVF).

Asthenozoospermia – obniżona ruchliwość plemników

Asthenozoospermia to termin określający niewystarczającą ruchliwość plemników w ejakulacie. Według norm WHO, prawidłowa ruchliwość całkowita plemników w ejakulacie powinna wynosić 42%, w czym 30% plemników powinno wykazywać ruch postępowy.

Przyczyny asthenozoospermii bywają różnorodne:

• Nieprawidłowości morfologiczne witek plemników, które mogą być warunkowane genetycznie;

• Brak odpowiedniego upłynnienia nasienia;

• Wrodzone wady metaboliczne;

• Obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu;

• Zwiększony stres oksydacyjny.

Należy dostrzec, że u mężczyzn z problemem asthenozoospermii obserwujemy wyższy odsetek fragmentacji DNA plemników niż u mężczyzn z oligo- lub teratozoospermią. Wysoki odsetek fragmentacji DNA plemników jest znaczącym problemem wpływającym na niepłodność męską, a także przyczynia się do problemu nawracających poronień wczesnych ciąż.

Teratozoospermia – zaburzenia morfologii plemników

Teratozoospermia oznacza nieprawidłową budowę plemników, co utrudnia ich zdolność do zapłodnienia komórki jajowej. Normy WHO wskazują, że przynajmniej 4% plemników w próbce nasienia powinno mieć prawidłową budowę. Do głównych przyczyn tego zaburzenia można zaliczyć:

·       stres oksydacyjny, związany z działaniem wolnych rodników na plemniki;

·       zaburzenia genetyczne, warunkujące nieprawidłową morfologię plemników, np. niektóre translokacje chromosomalne;

·       niezdrowy styl życia, w tym dieta uboga w antyoksydanty i mikroelementy;

·       ekspozycja na toksyny, np. pestycydy czy metale ciężkie.

Diagnostyka teratozoospermii obejmuje ocenę morfologii plemników pod mikroskopem. W przypadku stwierdzenia tego zaburzenia, leczenie może polegać na zmianie stylu życia, suplementacji antyoksydantami oraz stosowaniu technik wspomaganego rozrodu, które zwiększają szanse na zapłodnienie mimo niskiej jakości plemników. Dobór odpowiedniego postępowania zależy od stwierdzonych nieprawidłowości w budowie plemników. Zaburzenia mogą dotyczyć każdego z elementów budowy plemnika – główki, w tym akrosomu, wstawki oraz witki. Najważniejszą częścią plemnika niewątpliwie jest główka, bo to ona niesie w sobie materiał genetyczny. Akrosom natomiast to obszar na przedniej części główki plemnika, wytwarzający substancje – enzymy hydrolityczne, niezbędne do wniknięcia plemnika do wewnątrz komórki jajowej, co umożliwia zapłodnienie. Jego nieobecność lub wady będą powodowały niezdolność plemników do pokonania wieńca promienistego komórki jajowej, a więc nawet mimo odpowiedniej liczby i ruchliwości plemników, mogą one być niezdolne do wniknięcia do wewnątrz komórki jajowej, co uniemożliwi jej zapłodnienie.

Podsumowanie

Zaburzenia jakości nasienia, takie jak oligozoospermia, azoospermia, asthenozoospermia, kryptozoospermia i teratozoospermia, są istotnym wyzwaniem w leczeniu niepłodności męskiej. Współczesna medycyna oferuje wiele możliwości diagnostycznych i terapeutycznych, jednak kluczowe jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie odpowiedniego postępowania. Kluczowa jest dobra współpraca pacjenta, ponieważ w dużej mierze walka z nieprawidłowościami polega na modyfikacji stylu życia pacjenta oraz wdrożeniu odpowiedniej suplementacji.

Badania wskazują, że nawet w najtrudniejszych przypadkach techniki wspomaganego rozrodu, takie jak in vitro, mogą umożliwić osiągnięcie rodzicielstwa. Dla mężczyzn ważne jest także dbanie o ogólny stan zdrowia – zdrowa dieta, unikanie używek oraz regularna aktywność fizyczna mogą znacząco poprawić jakość nasienia i szanse na naturalne poczęcie.