Jakie są szanse na zajście w ciążę po leczeniu onkologicznym?

autor: dr n.med. Wojciech Kolawa

Choroba nowotworowa, a (nie)płodność

W pewnych sytuacjach życiowych istnieje ryzyko trwałej utraty płodności. U kobiet pojawia się niemożność zajścia w ciążę, natomiast mężczyźni mogą pozostać bezpłodni. Przykładem takiej sytuacji jest choroba nowotworowa. Leczenie choroby nowotworowej czasami musi być bardzo intensywne aby można było ją wyleczyć. Często niestety kosztem nieodwracalnego uszkodzenia jajników u kobiet, lub jąder u mężczyzn. Na szczęście, dzisiaj leczenie wielu nowotworów jest bardzo skuteczne, a po wyleczeniu można prowadzić normalne życie. Konsekwencje leczenia nowotworów niestety mogą prowadzić do niepłodności, która może być leczona jedynie poprzez wykorzystanie komórek jajowych dawcy lub dawcy nasienia u mężczyzn.

Warto zwrócić uwagę, że odpowiednia informacja i działanie we właściwym momencie mogą jednak dać szansę na cieszenie się rodzicielstwem również po leczeniu raka.

W tym artykule skupimy się na zachowaniu płodności u dorosłych osób z rakiem lub innym nowotworem złośliwym.

Jednak jeżeli jesteś w innej sytuacji i również możesz wymagać zachowania płodności, skontaktuj się z nami. Udzielimy indywidualnej porady i pomocy w tym zakresie.

Pod artykułem wymieniliśmy, w jakich sytuacjach medycyna może służyć pomocą, gdy przyszła płodność może być zagrożona.

Oncofertility - zachowanie płodności u osób z chorobą nowotworową

Dla osób młodych, które chorują na chorobę nowotworową pytanie dotyczące możliwości ciąży po chorobie nowotworowej u kobiet lub płodności u mężczyzn, jest równie ważne jak pytania dotyczące rokowania. Na szczęście dzięki wczesnemu wykrywaniu i aktywnemu nowoczesnemu leczeniu można pokonać nowotwór. Terapie leczenia nowotworów, szczególnie ta polegające na stosowaniu chemioterapii najczęściej prowadzą do niepłodności zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Jest to stan nieodwracalny, nie można odtworzyć brakujących komórek rozrodczych komórek jajowych czy plemników. Wynika to z tego, że gonady (jajniki czy jądra) zostały uszkodzone przez leki cytotoksyczne, których zadaniem było zniszczenie komórek nowotworowych. Są to straty uboczne, trudne do zaakceptowania.

Szansa na ciążę po leczeniu onkologicznym

W praktyce klinicznej stosujemy różne metody zwiększające szanse na ciążę po leczeniu nowotworowym.

Jednym ze sposobów jest stosowanie leków ochronnych. Są to tak zwane analogi GnRH. Mechanizm ochronny tych leków polega na tym, że wprowadzają one gonady w swoistego rodzaju „stan uśpienia”. Jajniki oraz jądra stają się mniej aktywne, komórki rzadziej się dzielą i w ten sposób w mniejszym stopniu stają się celem dla leków cytotoksycznych, które atakują komórki szybko dzielące się – tak jak komórki nowotworowe. Zastosowanie leków ochronnych w umiarkowany sposób zmniejsza ryzyko niepłodności, według szacunków o ok. 20%.

W praktyce chcemy lepszych wyników nie te, które oferują nam leki ochronne. Oprócz stosowania farmakologicznej ochrony gamet dysponujemy innymi możliwościami, jednak wymagają one aktywnego działania zanim dojdzie do uszkodzenia komórek rozrodczych. Tu najważniejsza jest informacja i właściwa współpraca między ośrodkami zajmującymi się leczeniem nowotworów i tymi zajmującymi się zachowaniem płodności.

Metody zwiększające szanse na ciążę po leczeniu nowotworowym

O jakich sposobach mówimy?

Istnieje możliwość zabezpieczenia komórek i/lub tkanek rozrodczych w celu ich późniejszego zastosowania, już po wyleczeniu nowotworu. W tym celu wymagane jest pobranie komórek rozrodczych tj. plemników u mężczyzn, a u kobiet komórek jajowych. Komórki te następnie poddaje się kriokonserwacji, czyli mówiąc prościej takiemu zamrożeniu, aby można je było później w dowolnym czasie rozmrozić. Komórki takie poddają się zapłodnieniu, czyli np. rozmrożona komórka jajowa może zostać zapłodniona przez plemnik i zacząć się dzielić aby utworzyć zarodek, a następnie już w organizmie kobiety rozwinąć się w zdrowe dziecko.

Kriokonserwacja nasienia

U dojrzałych płciowo mężczyzn proces jest nieskomplikowany. Należy zgłosić się do kliniki leczenia niepłodności. Wymagane będzie oddanie nasienia. Później nasienie poddane zostanie specjalistycznej obróbce i zamrożeniu. W większości przypadków pojedyncze oddanie nasienia wystarczy do zabezpieczenia przyszłości i utworzenia pełnej rodziny. Jedyny warunek – oddanie nasienia musi nastąpić PRZED rozpoczęciem leczenia przeciwnowotworowego. Koszty całej procedury są pokrywane przez program rządowy leczenia niepłodności.

 Kriokonserwacja komórek jajowych

Dla kobiet droga do uzyskania komórek jajowych, które można zachować na przyszłość, jest nieco dłuższa. Pobranie komórek jajowych odbywa się poprzez nakłucie pęcherzyków w jajnikach. Jest to krótki zabieg wykonywany w znieczuleniu. Jednak, aby w jajnikach pojawiły się pęcherzyki zawierające dojrzałą komórkę jajową wymagane jest przygotowanie lekami. Leczenie takie trwa od 10 do kilkunastu dni. Ewentualne opóźnienie rozpoczęcia leczenia nowotworu o taki czas w większości przypadków jest możliwe bez pogorszenia rokowania. Decyzję u każdej osoby można podjąć indywidualnie po konsultacji z onkologiem.

Ciąża - wiek kobiety i ilość komórek jajowych

U kogo takie postępowanie daje realne szanse na uzyskanie ciąży po zakończonym leczeniu nowotworu? Dwa czynniki mają największe znaczenie: wiek kobiety oraz szacowana ilość komórek jajowych, którą można uzyskać. Najlepiej rokują kobiety poniżej 38 roku życia. Po 40 roku życia, szanse na powodzenie są bardzo małe. Ocena ilości komórek jajowych polega na badaniu hormonu AMH oraz badaniu USG w którym można obliczyć ilość tzw. pęcherzyków antralnych w jajnikach. Lekarz, specjalista leczenia niepłodności analizując te informacje udzieli informacji, czy mrożenie komórek jajowych da szanse na ciążę w przyszłości. Proces zachowania płodności i mrożenia komórek jajowych jest finansowany przez program rządowy leczenia niepłodności. Warto nadmienić, że u kobiet, które mają stałego partnera można zapłodnić uzyskane komórki jajowe i przechować zarodki. W wielu przypadkach daje to lepsze rezultaty niż mrożenie komórek jajowych. Koszty całej procedury są pokrywane przez program rządowy leczenia niepłodności.

Mrożenie tkanki jajnikowej

W pewnych sytuacjach mrożenie komórek jajowych lub zarodków nie jest możliwe. Dotyczyć to może sytuacji, kiedy nie można sobie pozwolić na odroczenie rozpoczęcia onkologicznego o 2 tygodnie wymagane do przygotowania do pobrania komórek jajowych. Również u dziewczynek przed okresem pokwitania pobranie komórek jajowych nie jest możliwe. W powyższych sytuacjach, gdy wymagane jest zabezpieczenie płodności, jedynym sposobem jest mrożenie tkanki jajnika. Cała procedura nie wymaga przygotowania lekowego. Przy sprawnej organizacji wystarczą 2-3 dni po których można rozpocząć leczenie onkologiczne.

W naszej klinice prowadzimy konsultacje dla pacjentów onkologicznych. Specjalista z zakresu onkologii ginekologicznej oraz z zakresu płodności zapewni indywidualną ocenę sytuacji klinicznej i wybór optymalnego postępowania.

Kto może wymagać zachowania płodności?

Kobiety dojrzałe płciowo

• przed leczeniem cytotoksycznym (chemioterapia) z powodu nowotworu złośliwego

• przed leczeniem cytotoksycznym (chemioterapia) z powodu chorób łagodnych (np. RZS)

• przed leczeniem operacyjnym wymagającym usunięcia lub uszkodzenia jajników: choroby nowotworowe, łagodne guzy, endometrioza, inne

• kobiety z rozpoczynającą się przedwczesną utratą płodności, POI, zespół Turnera

• kobiety obawiające się utraty płodności ze względu na wiek
  
  

Kobiety przed uzyskaniem dojrzałości płciowej (dzieci, dziewczynki)

• leczenie cytotoksyczne z powodu nowotworów złośliwych

• leczenie operacyjne wymagające usunięcia lub uszkodzenia jajników z powodu choroby nowotworowej

• leczenie operacyjne wymagające usunięcia lub uszkodzenia jajników z powodu choroby nienowotworowej

Dojrzali płciowo mężczyźni

• przed leczeniem cytotoksycznym (chemioterapia) z powodu nowotworu złośliwego

• przed operacją jąder z powodu nowotworu złośliwego

• przed operacją/usunięciem jednego lub obu jąder z powodu choroby nienowotworowej

• przed operacją podwiązania nasieniowodów

• żołnierze przed udziałem w działaniach militarnych

  
  

Mężczyźni przed uzyskaniem dojrzałości płciowej (dzieci, chłopcy)

• przed leczeniem cytotoksycznym (chemioterapia) z powodu nowotworu złośliwego

• przed operacją jąder z powodu nowotworu złośliwego

• przed operacją/usunięciem jednego lub obu jąder z powodu choroby nienowotworowej (np. jądro niezstąpione)

Osoby transpłciowe

• przed procesem zmiany płci: operacja/leczenie hormonalne

Masz pytania dotyczące zachowania płodności?