Endometrioza – objawy, leczenie, wpływ na płodność kobiety

Autor: dr n. med. Robert Sienkiewicz | TFP Fertility Vitrolive

Co to jest endometrioza?

Endometrioza jest jedną z najczęstszych chorób ginekologicznych. Szacuje się, że cierpi na nią nawet 15% miesiączkujących kobiet a częstość występowania endometriozy wśród kobiet w wieku rozrodczym wynosi od 5% do 10%. Jednak dokładne dane dotyczące częstości występowania endometriozy są trudne do ustalenia, ponieważ wiele przypadków pozostaje nierozpoznanych. Polega ona na występowaniu błony śluzowej jamy macicy, czyli endometrium, poza jamą macicy. Komórki endometrialne poza jamą macicy, pod wpływem zmieniających się cyklicznie stężeń hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu podlegają takim samym przemianom jak komórki endometrium w jamie macicy. Wiąże się to z ich złuszczaniem się w czasie miesiączki i krwawieniem. Powoduje to miejscową odpowiedź zapalną otrzewnej wywołując cyklicznie nasilające się bóle i tworząc zrosty i torbiele w narządach które atakuje.

Jakie są przyczyny endometriozy

Chociaż jest chorobą znaną od wielu lat, przyczyny jej powstawania nie są do końca poznane. Istnieje kilka teorii starających się wytłumaczyć jej patogenezę. Jedna z nich - teoria implantacji - zakłada, że komórki endometrium wszczepiają się w otrzewną jamy brzusznej podczas miesiączkowania wstecznego przez jajowody lub w czasie operacji ginekologicznych.

Z kolei teoria metaplazji mówi, że niezróżnicowane komórki otrzewnej lub innych tkanek mogą się przekształcać w komórki endometrium pod wpływem czynników hormonalnych, zapalnych lub genetycznych.

Teoria immunologiczna zakłada, że kobiety z endometriozą mają upośledzony układ odpornościowy, który nie jest w stanie usunąć lub zniszczyć komórek endometrium znajdujących się poza macicą. Inna teoria, komórek macierzystych, wskazuje, że endometrioza powstaje z nieprawidłowo funkcjonujących komórek macierzystych, które mogą się różnicować w komórki endometrium lub tworzyć tkankę endometrialną z komórek szpiku kostnego.

Niestety żadna z tych teorii nie jest w pełni potwierdzona naukowo. Prawdopodobnie endometrioza jest wynikiem złożonej interakcji wielu czynników w tym czynników genetycznych, hormonalnych i immunologicznych.

Objawy endometriozy

Najczęściej endometrioza lokalizuje się w obrębie miednicy mniejszej, wokół lub na macicy, jajowodach i jajnikach. Ale ogniska endometriozy mogą występować nie tylko w obrębie narządów płciowych, ale także w ścianie jelit, pęcherza moczowego czy tkankach przestrzeni odbytniczo pochwowej.

Dlatego wyróżniamy 3 typy endometriozy: wewnętrzną, która dotyczy mięśnia macicy (adenomioza) lub jajowodów, zewnętrzną dotycząca jajników, gdzie mogą powstawać torbiele endometrialne, więzadeł macicznych, pochwy, szyjki macicy lub warg sromowych. Zdarza się, że obserwuje się ją w postaci małych, licznych grudek na otrzewnej jamy brzusznej, ale czasami może występować w postaci nawet kilkucentymetrowych guzów głęboko naciekających narządy i tkanki, wywołując bardzo dokuczliwe objawy. Może być ona przyczyną niedrożności lub perforacji przewodu pokarmowego. Jest to tzw. endometrioza poza układem płciowym – pozagonadalna. Różnorodność postaci, wielkości i lokalizacji ognisk endometriozy utrudnia jej szybkie rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Ponadto, jej objawy mogą być mylone z innymi chorobami, co utrudnia właściwą diagnozę.

Diagnostyka endometriozy

Diagnostyka endometriozy wymaga przede wszystkim zebrania dokładnego wywiadu ukierunkowanego na występowanie bólów w podbrzuszu, okoliczności ich występowania, nasilenia i związku z cyklem miesiączkowym. Dokładne badanie ginekologiczne oraz badanie ultrasonograficzne odgrywają istotną rolę w jej rozpoznaniu.

Coraz częściej w diagnostyce wykonuje się rezonans magnetyczny jamy brzusznej i miednicy. Metoda ta jest szczególnie przydatna w rozpoznaniu endometriozy w mięśniu macicy (adenomiozy) i endometriozy głęboko naciekającej (DIE) inne narządy. Pomimo pojawienia się w ostatnich miesiącach testów na endometriozę z wykorzystaniem materiału z biopsji endometrium czy z krwi obwodowej, jedyną metodą potwierdzającą diagnozę, jest laparoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego, które ostatecznie potwierdza chorobę – jest to tzw. złoty standard. Laparoskopia daje również możliwość jednoczasowego wycięcia lub zniszczenia ognisk choroby.

Endometrioza a niepłodność

Wg niektórych danych nawet 40-50% kobiet z niepłodnością cierpi na endometriozę. Zaburzenia płodności spowodowane mogą być przez kilka mechanizmów: zaburzenia stanu anatomicznego narządów płciowych, zrosty w jamie brzusznej, niedrożność jajowodów, zaburzenia hormonalne wynikające ze zniszczenia jajników. Obecność w płynie otrzewnowymi w otoczeniu ognisk endometriozy licznych komórek zapalnych i mediatorów stanu zapalnego ma niekorzystny wpływ na żywotność plemników i proces zapłodnienia komórki jajowej a także na zagnieżdżenie się zarodka w jamie macicy. Mimo to ciąża przy endometriozie jest jak najbardziej możliwa. Niektóre kobiety z po leczeniu hormonalnym lub chirurgicznym mogą zajść w ciążę bez problemów. Jednak u większości pacjentek uzyskanie ciąży nie jest łatwe i wymaga specjalistycznego wsparcia medycznego, np. zapłodnienia in vitro (IVF).

Leczenie endometriozy

W leczeniu endometriozy stosowane są różne metody. Ich wybór uzależniony jest od nasilenia objawów i od stopnia zaawansowania choroby a także od planów prokreacyjnych kobiety. Leczenie może obejmować stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych i leków hormonalnych, które pomagają zmniejszyć bóle i zahamować postęp choroby a w niektórych, łagodnych przypadkach cofnąć objawy choroby i przywrócić płodność. Zwiększają również komfort życia i współżycia co ma znaczenie przy realizacji planów prokreacyjnych.

W niektórych przypadkach konieczna może być leczenie operacyjne, podczas którego usuwa się zaatakowane przez endometriozę tkanki lub uwalnia macicę, jajniki i jajowody ze zrostów zwiększając tym samym szansę na zajście w ciążę. Niestety w wielu przypadkach leczenie to jest niewystarczające i wiele kobiet/par musi skorzystać z metod wspomaganej prokreacji w specjalistycznych ośrodkach leczenia niepłodności. Dotyczy to kobiet z III i IV stopniem choroby, czyli średnio i mocno zaawansowaną postacią choroby, u których leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne a leczenie chirurgiczne, ze względu na szkody wyrządzone przez endometriozę, nie daje szans na przywrócenie płodności. U tych chorych nie powinno się tracić czasu na stosowanie innych metod leczenia („kradzież okresu reprodukcyjnego”) a od razu kwalifikować do metody zapłodnienia pozaustrojowego (IVF).

Endometrioza a ciąża

Skuteczność leczenia niepłodności w przypadku endometriozy może być różna i zależeć od indywidualnych czynników. Uszkodzenie jajników, a przez to obniżona rezerwa jajnikowa, adenomioza i związane z tym zaburzenia ukrwienia macicy, obecność mediatorów stanu zapalnego i aktywacja komórek zapalnych a także wiek pacjentki to często czynniki obniżające skuteczność leczenia.

Przebieg ciąży w endometriozie może być obarczony większym ryzykiem powikłań niż w przypadku kobiet zdrowych, dlatego jest ciążą wysokiego ryzyka. Poronienie, przedwczesny poród, krwotok poporodowy czy łożysko przodujące to najczęściej spotykane powikłania ciąży po leczeniu endometriozy. Ale należy pamiętać, że takie powikłania występują również u kobiet zdrowych, w ciąży poczętej naturalnie. Również takie powikłania jak cukrzyca ciążowa czy nadciśnienie tętnicze występują częściej u kobiet leczonych metodami wspomaganego rozrodu, ale często wynika to z bardziej zaawansowanego wieku ciężarnych a nie z powodu endometriozy. U wielu ciężarnych obserwuje się złagodzenie objawów endometriozy lub wręcz całkowite ich ustąpienie. Jest to spowodowane wzrostem stężenia progesteronu i zablokowaniem cyklicznych zmian w endometrium. Trzeba jednak pamiętać, że choroba nie znika całkowicie a spustoszenia przez nią poczynione pozostają na całe życie. Po porodzie objawy endometriozy mogą pojawić się ponownie, najczęściej po powrocie miesiączkowania.

***

Masz więcej pytań dotyczących stanu Twojego zdrowia? Umów się na wizytę w klinice lub zdalną konsultację online. Jesteśmy tu dla Ciebie!