Operacyjne leczenie niedrożności jajowodów – kiedy i komu może pomóc taki zabieg?

Problem niepłodności spowodowanej niedrożnością jajowodów był pierwotną przyczyną opracowania metody zapłodnienia pozaustrojowego. Do dziś niedrożne jajowody pozostają podstawowym wskazaniem do wykonania zabiegu in vitro. W przeszłości, gdy dostęp do in vitro był trudniejszy, chirurgiczne udrażnianie jajowodów wykonywano znacznie częściej niż w chwili obecnej. Dziś, kiedy zapłodnienie pozaustrojowe stało się metodą o tak wysokiej skuteczności, wiele pacjentek preferuje in vitro, a nie zabieg operacyjny, który cechuje się nieco bardziej ograniczoną skutecznością.

Niedrożność jajowodów to sytuacja, w której ich światło jest zamknięte. To poważna, trudność na drodze do ciąży, ponieważ właśnie w jajowodzie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik.

Z czego bierze się niedrożność jajowodów?

W zdecydowanej większości przypadków niedrożność jajowodów powstaje w wyniku endometriozy lub jest skutkiem infekcji zapalnych w obrębie układu moczowo-płciowego. Zrosty powstają też na skutek leczenia operacyjnego z wskazań innych niż ginekologiczne w obrębie jamy brzusznej. W zasadzie wszystkie zabiegi operacyjne w tym obszarze niosą ze sobą ryzyko powstania tego rodzaju zrostów, a więc również te najczęściej wykonywane – nawet takie jak z pozoru dość banalna procedura wycięcia wyrostka robaczkowego. Warto dodać, że podobne powikłanie może powstać na skutek przebytego cesarskiego cięcia.

Najczęstszą pozapalną przyczyną niedrożności jajowodów jest przebycie chlamydiozy (Chlamydia trachomatis). W polskiej populacji to jedna z najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową. Jej przebieg nierzadko ma charakter skąpo lub bezobjawowy, stąd kobiety często dowiadują się o fakcie zachorowania dopiero po czasie i wystąpieniu powikłań, takich właśnie jak m.in. niedrożność jajowodów i związane z tym problemy z płodnością.

Jakiego odsetka kobiet doświadczających problemów z poczęciem dziecka może dotyczyć ten problem?

Niedrożność jajowodów jest przyczyną zaburzeń płodności u ok. 20 proc. kobiet, które zmagają się z niepłodnością. Można z dużą dozą pewności stwierdzić, że w sytuacji powstania zrostów w jajowodach, prawdopodobieństwo braku ciąży lub problemów z zajściem w ciążę jest bardzo wysokie.

Niedrożność jajowodów rzadko daje inne objawy niż zaburzenia płodności. Zazwyczaj współwystępuje też w przebiegu innych schorzeń samych w sobie będących poważnymi zdrowotnymi problemami, takich jak endometrioza i poinfekcyjne stany zapalne. Pooperacyjne zrosty w jamie brzusznej, poza niedrożnością jajowodów, są znaczącym czynnikiem ryzyka m.in. niedrożności jelit. Są to jednak stosunkowo rzadkie przypadki, zdecydowana większość kobiet ma rozpoznawaną niedrożność jajowodów dopiero podczas diagnostyki w kierunku niepłodności.

Jaki mamy dziś uznany standard diagnostyki i leczenia niedrożności jajowodów?

Ocena drożności jajowodów jest jednym z podstawowych badań wykonywanych w ramach diagnostyki niepłodności u pary starającej się o dziecko. Jeśli kobieta nie jest obarczona czynnikami ryzyka niedrożności jajowodów – czyli właśnie endometriozą, przebytymi operacjami w obrębie jamy brzusznej lub stanami zapalnym, zostanie skierowania na badania obrazowe z wykorzystaniem środka kontrastowego (HyCoSy, HyFoSy, HSG). W przypadku pacjentek o potwierdzonych czynnikach ryzyka w wywiadzie, należy już rozważyć wykonanie laparoskopii, będącej dziś złotym standardem diagnostyki i leczenia niedrożności jajowodów. To małoinwazyjny zabieg polegający na wprowadzeniu układu optycznego do jamy brzusznej w celu oceny drożności jajowodów. Jeśli są one niedrożne, wówczas podczas tego samego zabiegu, można operacyjnie przywrócić drożność.

Jak wygląda kwalifikacja do procedury operacyjnego udrożnienia jajowodów?

Warunkiem kluczowym jest to, by kobieta poddana zabiegowi uzyskała dzięki niemu możliwość zajścia w ciążę. W procedurze kwalifikacyjnej przede wszystkim ocenia się więc, czy nie jest ona obarczona innymi wskazaniami do leczenia niepłodności. Ważne czynniki, które należy wziąć pod uwagę, to także wiek pacjentki oraz ocena płodności jej partnera. Operacyjne leczenie niedrożności jajowodów nie ma bowiem większego sensu w przypadku kobiet powyżej 40. roku życia lub których partner ma zdiagnozowane zaburzenia płodności np. związane z koncentracją i ruchliwością plemników. W przypadku takich pacjentek operacyjne przywrócenie drożności jajowodów byłoby bezzasadne, ponieważ nawet mimo wykonania zabiegu występują tu wskazania do leczenia z wykorzystaniem metody zapłodnienia pozaustrojowego.

Reasumując, pacjentka zakwalifikowana do zabiegu powinna mieć tzw. dobre rokowanie, na które składa się młody wiek oraz brak innych współistniejących przyczyn niepłodności.

Jak przebiega leczenie?

Dziś standardem leczenia niedrożności jajowodów pozostaje leczenie chirurgiczne. W przypadku kobiet o mniej rozległym i zaawansowanym uszkodzeniu jajowodów sięga się zazwyczaj po metody endoskopowe. Najlepsze wyniki terapeutyczne uzyskuje się jednak w wyniku operacji mikrochirurgicznych. Wykonuje się je z wykorzystaniem technik laparoskopowych (bez otwarcia powłok brzusznych).

Przygotowanie do zabiegu

Przygotowanie pacjentki do zabiegu udrożnienia jajowodów nie odbiega szczególnie od standardowego schematu postępowania przedoperacyjnego. Należy tylko pamiętać, że procedura nie powinna być wykonywana u kobiet z czynną infekcją i aktywną endometriozą, ponieważ wówczas leczenie zwyczajnie nie przyniesie rezultatów. Operację wykonuje się zaraz po zakończeniu krwawienia miesiączkowego.

Czy leczenie zabiegowe ma sens?

Na pewno ma ono wiele plusów; podstawowy to oczywiście taki, że jeśli zabieg się powiedzie, płodność zostaje dzięki jednorazowej operacji przywrócona na stałe. Niestety, skuteczność leczenia operacyjnego nie jest wysoka. Im większy stopnień uszkodzenia jajowodu, tym ta efektywność niższa. Duże znaczenie ma w tym kontekście także lokalizacja zmian. Jeśli uszkodzenie jest zlokalizowane w części dystalnej jajowodu, czyli blisko jajnika, wówczas skuteczność leczenia znacząco spada. Wzrasta natomiast, gdy zmiana sytuuje się w części proksymalnej – blisko macicy.

Kiedy można podjąć kolejną próbę zajścia w ciążę?

Czas od poddania się leczeniu do momentu, gdy kobieta może podjąć starania o zajście w ciążę, nie jest długi. W praktyce może zacząć starania już w kolejnym cyklu, jeśli oczywiście pozwala na to jej ogólny stan zdrowotny i psychiczny. Pamiętajmy, że leczenie niepłodności jest bardzo somatycznie i emocjonalnie obciążające.

Materiał powstał w oparciu o wywiad udzielony przez prof. Rafała Kurzawę, dyrektora medycznego klinik TFP w Polsce, portalowi plodnosc.pl w styczniu 2022 roku. Zdaniem Profesora metoda operacyjnego leczenia niedrożności jajowodów jest i będzie w przyszłości zarezerwowana dla węższej grupy pacjentek, tj. pań o dobrych rokowaniach, na które składa się młody wiek oraz brak innych współistniejących przyczyn niepłodności lub nie zgadzają się na zapłodnienie in vitro z powodów światopoglądowych.